دنیای زنان در عصر قاجار

دنیای زنان در عصر قاجار

فخر الدوله

ت ۱۲۷۸ ق تهران
و ۱۳۱۰ یا ۱۳۱۱ ق

فخرالدوله، هفتمین دختر ناصرالدین شاه، در سال ۱۲۷۸ق متولد شد. مادرش، خازن الدوله، از همسران صیغه ای شاه بود. یک سال بیشتر نداشت که صاحب خواهری دیگر به نام فروغ الدوله شد. فخر الدوله شانزده ساله بود که در سال ۱۲۹۴ق مادر خود را از دست داد. شاه تربیت آنان را به عهده یکی از همسران خود، خجسته خانم تاج الدوله، گذاشت. فخرالدوله در بیستم ذی الحجه ۱۲۹۹ق به عقد مهدی قلی خان مجدالدوله درآمد. فخرالدوله شاعر بود و تخلصش «بی نشان» و «فخری» بود. او ديوان شعری به خط خوش خود داشت که هرگز منتشر نشد. فخرالدوله در سال ۱۳۰۹ق به سل مبتلا شد. در روز چهاردهم رمضان ۱۳۱۰ق در سن سی و سه سالگی درگذشت و در حرم حضرت معصومه در شهر قم دفن شد. در مراجع متفاوت فخرالدوله و فروغ الدوله گاهی تومان (طومان) آقا (آغا) و گاهی توران آقا (آغا) نامیده شده اند. روشن نیست که کدام یک در زمان خود کدام نام را داشته اند. مثلا: خاطرات اعتماد السلطنه (ص ۸۶۵) فخرالدوله را تومان آقا می نویسد، خاطرات عین السلطنه، ج۹ صص ۷۱۳۳-۳۴، یادداشت ۱، به نقل از غلامحسین قاجار، که همسر یکی از دختران فروغ الدوله بود، نام فروغ الدوله را طومان آقا و نام خواهر وی را توران آقا ملقب به فخرالدوله نوشته است. در کتاب معیرالممالک، رجال عصر ناصری، تهران: نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۱. فروغ الدوله را تومان آغا و فخرالدوله را توران آغا نوشته، صص ۶۱-۶۴ و ص ۱۱۰.

فخرالدوله، هفتمین دختر ناصرالدین شاه، در سال ۱۲۷۸ق متولد شد. مادرش، خازن الدوله، از همسران صیغه ای شاه بود. یک سال بیشتر نداشت که صاحب خواهری دیگر به نام فروغ الدوله شد. فخر الدوله شانزده ساله بود که در سال ۱۲۹۴ق مادر خود را از دست داد. شاه تربیت آنان را به عهده یکی از همسران خود، خجسته خانم تاج الدوله، گذاشت. فخر الدوله به نقاشی، کتابخوانی و هنر علاقه داشت. شبها که میرزا محمدعلی خان نقیب الممالک، قصه خوان شاه، در یکی از سه اطاقی که درش به اطاق خواب شاه باز می شد حضور می یافت و در کنار نوازندگان، داستانی برای وقت خواب نقل می کرد، فخر الدوله در اطاقی دیگر هر چه می‌شنید تحریر می کرد و حاصل این کار داستان امیرارسلان نامدار و زرین ملک است که به چاپ رسیده است. فخرالدوله در بیستم ذی الحجه ۱۲۹۹ق به عقد مهدی قلی خان مجدالدوله درآمد و نوزدهم جمادی الاول ۱۳۰۰ق مراسم ازدواج این دو برگزار شد. او پس از ازدواج هم بیشتر وقت خود را در حرم می‌گذراند، داستان اميرارسلان را مکتوب می کرد، برای پدرش میوه پوست می گرفت، و گاهی سر سفره شام پدر می‌نشست ــ رخصتی که تنها شامل حال انيس‌الدوله و او می شد. در سفرها همراه شاه بود و نوشتن خاطرات و سفرنامه‌های او را به عهده داشت. در جمادی الثانی ۱۳۱۰ق، شاه مجدالدوله را از سمت میرآخوری عزل کرد و محمدحسين ميرزا ميرآخور سابق را به ميرآخوری برگزيد. بيکاری مجدالدوله يک سال و چهار ماه طول کشید. در ۱۴ شوال ۱۳۰۲ ق شاه مجدالدوله را به سمت نظارت خاصه منصوب کرد. فخرالدوله شاعر بود و تخلصش «بی نشان» و «فخری» بود. او ديوان شعری به خط خوش خود داشت که هرگز منتشر نشد. نقل است که شکارچی ماهری بود و در حضور شاه به شيرين کاری می‌پرداخت. با عزيزالسلطان (مليجک) مناسبات نزديک و دوستانه ای داشت. فخرالدوله در سال ۱۳۰۹ق به سل مبتلا شد. دکتر طلوزان، پزشک فرانسوی ناصرالدین شاه روند بيماری را زير نظر داشت. برای بهبود حال فخرالدوله او را به مناطق خوش آب و هوا بردند. مجدالدوله نيز در شمال شهر خانه‌ای اجاره کرد و فخرالدوله را به اين منزل منتقل کرد تا در هوای بهتری تنفس کند. اما بيماری درمان نداشت. ناصرالدين شاه به عيادتش می رفت. گفته‌اند که طی يکی از اين ديدارها، هنگام خروج زار می گريست. فخرالدوله قبل از طلوع آفتاب روز چهاردهم رمضان ۱۳۱۰ق در سن سی و سه سالگی درگذشت و در حرم حضرت معصومه در شهر قم دفن شد. گفته می‌شود شعری که بر سنگ مزارش حک شده است سروده خود اوست: «مرا از فخر فخرالدوله دادند/ گلی بودم ز باغ خسروانی / به ناگه در هزار وسيصد وده / بلااولاد در سن جوانی / ز صياد اجل خوردم يک تير/ طپان گشتم به خاک ناتوانی». در مراجع متفاوت فخرالدوله و فروغ الدوله گاهی تومان (طومان) آقا (آغا) و گاهی توران آقا (آغا) نامیده شده اند. روشن نیست که کدام یک در زمان خود کدام نام را داشته اند. مثلا: خاطرات اعتماد السلطنه (ص ۸۶۵) فخرالدوله را تومان آقا می نویسد، خاطرات عین السلطنه، ج ۹ صص ۷۱۳۳-۳۴، یادداشت ۱، به نقل از غلامحسین قاجار، که همسر یکی از دختران فروغ الدوله بود، نام فروغ الدوله را طومان آقا و نام خواهر وی را توران آقا ملقب به فخرالدوله نوشته است. در کتاب معیرالممالک، رجال عصر ناصری، تهران: نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۱. فروغ الدوله را تومان آغا و فخرالدوله را توران آغا نوشته، صص ۶۱-۶۴ و ص ۱۱۰. بستن

اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. الماثر و آلاثار. به کوشش: ایرج افشار. تهران: اساطیر، ۱۳۸۳. ص ۹۹. معیرالممالک، دوستعلی خان. رجال عصر ناصری. تهران: نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۱.صص۶۱ و ۶۳ معیرالممالک، دوستعلی خان. یادداشتهایی از زندگی خصوصی ناصرالدین شاه. تهران، نشر تاریخ ایران، ۱۳۹۱، صص ۱۲۸، ۲۲، ۲۷، و ۵۰. اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان. روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، تهران : امیرکبیر، ۱۳۵۵. صص ۲۰۱، ۲۲۵، و ۲۹۳. بزرگ امید، ابوالحسن. از ماست که برماست. تهران: بی نا، ۱۳۵۵. ص ۵۳. روزنامه ایران . نمره ۷۹۷، بیست و پنجم رمضان ۱۳۱۰. ص ۳۲۰۷. بستن

این فرد را می‌شناسید؟
به تکمیل اطلاعات این فرد کمک کنید